حسابداری سرمایه گذاری استاندارد شماره ۱۵ حسابداری
حسابداری سرمایه گذاری یعنی ثبت، اندازه‌گیری و گزارش‌دادن وضعیت و تغییرات سرمایه گذاری‌هایی که یک واحد اقتصادی در اوراق بهادار، سهام شرکت‌ها، املاک، یا سایر دارایی‌های سرمایه‌ای انجام می‌دهد.
هدفش این است که ارزش و بازده این سرمایه گذاری‌ها شفاف و دقیق گزارش شود تا تصمیم‌گیران (مدیران، سهامداران، سرمایه‌گذاران دیگر) تصویر درست و به‌روز از عملکرد مالی داشته باشند.
تعریف اصلی : حسابداری سرمایه گذاری را می‌توان این‌طور تعریف کرد: فرآیند شناسایی، اندازه‌گیری و ثبت معاملات مرتبط با خرید، نگهداری و فروش دارایی‌های سرمایه‌گذاری و ارائه آنها در صورت‌های مالی، بر اساس استانداردهای حسابداری.
سرفصل‌ها و طبقه‌بندی سرمایه گذاری ها
معمولاً سرمایه گذاری‌ها بر اساس هدف نگهداری و نوع مالکیت به چند گروه تقسیم می‌شوند:
سرمایه گذاری های کوتاه‌مدت
- هدف: نگهداری کمتر از یک سال
- مثال: اوراق بهادار قابل معامله، سپرده کوتاه‌مدت، سهام بورسی برای معامله سریع
- ثبت: معمولاً به ارزش بازار در پایان دوره
سرمایه گذاری های بلندمدت
- هدف: نگهداری بیش از یک سال برای سودآوری یا کنترل
- مثال: سهام شرکت‌های وابسته، اوراق قرضه بلندمدت، املاک سرمایه‌ای
- ثبت: بر اساس بهای تمام‌شده یا روش‌های خاص (مثل ارزش منصفانه یا روش حقوق صاحبان سهام)
سرمایه گذاری در شرکت‌های وابسته و مشترک
- معمولاً وقتی مالکیت بین ۲۰٪ تا ۵۰٪ است و نفوذ قابل ملاحظه وجود دارد.
- ثبت با روش حقوق صاحبان سهام انجام می‌شود.
سرمایه گذاری در شرکت‌های فرعی
- مالکیت بیش از ۵۰٪ → کنترل کامل → تلفیق صورت‌های مالی.
سرمایه گذاری های کوتاه‌مدت
تعریف: دارایی‌های مالی یا سرمایه گذاری هایی که شرکت قصد دارد کمتر از یک سال یا کمتر از یک چرخه عملیاتی (هر کدام طولانی‌تر است) نگه دارد.
هدف اصلی این سرمایه گذاری ها سودگیری سریع یا نقدشوندگی بالا است.
ویژگی‌ها
- نقدشوندگی بالا → به راحتی قابل فروش یا تبدیل به وجه نقد هستند.
- ریسک پایین تا متوسط → معمولاً ابزارهای بازار سرمایه یا پول.
- زمان نگهداری کوتاه → معمولاً کمتر از ۱۲ ماه.
- در پایان دوره، معمولاً به ارزش منصفانه (قیمت بازار) گزارش می‌شوند.
نمونه‌ها
- سهام بورسی که برای معامله سریع خریداری شده.
- اوراق مشارکت یا اوراق قرضه کوتاه‌مدت.
- گواهی سپرده بانکی کوتاه‌مدت.
- صندوق های سرمایه گذاری با نقدشوندگی بالا.
روش حسابداری سرمایه گذاری کوتاه مدت
- ثبت اولیه: بهای تمام‌شده + هزینه‌های خرید.
- ارزیابی در پایان دوره: به ارزش منصفانه، و سود/زیان تغییر ارزش شناسایی می‌شود.
سرمایه گذاری های بلندمدت
تعریف: سرمایه گذاری هایی که شرکت قصد دارد بیش از یک سال یا بیش از یک چرخه عملیاتی نگه دارد.
هدف معمولاً کسب درآمد پایدار، نفوذ مدیریتی یا کنترل بر شرکت دیگر است.
ویژگی‌ها
- نقدشوندگی کمتر نسبت به سرمایه گذاری کوتاه‌مدت.
- معمولاً برای سودآوری بلندمدت یا استراتژیک انجام می‌شود.
- می‌تواند شامل کنترل یا نفوذ قابل ملاحظه بر شرکت سرمایه‌پذیر باشد.
- ارزیابی بر اساس روش‌های مختلف (بهای تمام‌شده، ارزش منصفانه، یا روش حقوق صاحبان سهام) انجام می‌شود.
نمونه‌ها
- سهام شرکت‌های وابسته (۲۰٪ تا ۵۰٪ مالکیت).
- سهام شرکت‌های فرعی (بیش از ۵۰٪ مالکیت و کنترل).
- اوراق قرضه بلندمدت.
- سرمایه گذاری در املاک و مستغلات به قصد نگهداری و اجاره‌داری.
- سپرده‌های بانکی بلندمدت.
روش حسابداری سرمایه گذاری بلند مدت
بسته به نوع مالکیت و هدف:
- بهای تمام‌شده : برای سرمایه گذاری های بدون نفوذ قابل ملاحظه
- روش حقوق صاحبان سهام : برای نفوذ قابل ملاحظه
- تلفیق کامل : برای کنترل کامل
- بعضی موارد با ارزش منصفانه گزارش می‌شوند
ویژگی | کوتاه‌مدت | بلندمدت |
مدت نگهداری | < ۱ سال | > ۱ سال |
هدف اصلی | نقدشوندگی سریع / سود کوتاه‌مدت | درآمد پایدار / نفوذ یا کنترل |
ارزش‌گذاری در پایان دوره | معمولاً ارزش منصفانه | بهای تمام‌شده، ارزش منصفانه یا حقوق صاحبان سهام |
مثال‌ها | سهام بورسی برای معامله، اوراق مشارکت ۶ ماهه | سهام شرکت وابسته، اوراق قرضه ۵ ساله |
روش‌های حسابداری سرمایه گذاری
روش انتخابی حسابداری سرمایه گذاری بستگی به هدف نگهداری و سطح کنترل/نفوذ دارد:
روش | موارد استفاده | نحوه ثبت |
بهای تمام‌شده | سرمایه گذاری های کوچک بدون نفوذ قابل ملاحظه | خرید در بهای تمام‌شده + هزینه‌های مرتبط، کاهش ارزش شناسایی می‌شود |
ارزش منصفانه (Fair Value) | اوراق بهادار قابل معامله یا نگهداری برای فروش | ارزش‌گذاری در پایان هر دوره به قیمت بازار، سود/زیان تحقق‌نیافته شناسایی می‌شود |
روش حقوق صاحبان سهام (Equity Method) | مالکیت ۲۰–۵۰٪ با نفوذ قابل ملاحظه | سهم شرکت از سود/زیان سرمایه‌پذیر به ارزش دفتری افزوده یا کسر می‌شود |
تلفیق کامل | مالکیت > 50٪ | ادغام کامل صورت‌های مالی شرکت سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر |
مراحل کار حسابداری سرمایه گذاری
- شناسایی معامله → خرید سهام، اوراق یا سایر دارایی‌ها
- ثبت اولیه → معمولاً به بهای تمام‌شده + کارمزد
- ارزیابی در پایان دوره → بسته به روش، به بهای تمام‌شده یا ارزش منصفانه
- شناسایی درآمد → سود سهام، بهره، سهم از سود شرکت سرمایه‌پذیر
- فروش یا واگذاری → ثبت سود/زیان تحقق‌یافته
- افشا در یادداشت‌های توضیحی → جزئیات نوع، مبلغ، و روش ارزش‌گذاری
استانداردهای مرتبط با حسابداری سرمایه گذاری
ایران | استاندارد حسابداری شماره ۱۵ (سرمایه‌گذاری‌ها) |
استاندارد ۳، ۴، و ۱۸ هم به‌صورت غیرمستقیم مرتبط هستند. | |
سطح بین‌المللی | IFRS 9(ابزارهای مالی) |
IAS 28 (سرمایه‌گذاری در واحدهای وابسته) | |
IFRS 10 (صورت‌های مالی تلفیقی) |
حسابداری صندوق های سرمایه گذاری
حسابداری صندوق های سرمایه گذاری یک حوزه خاص از حسابداری سرمایه گذاری است و چون صندوق‌ها ساختار مالی ویژه‌ای دارند، رویکرد ثبت و گزارششان با شرکت‌های معمولی کمی فرق می‌کند.
تعریف صندوق سرمایه گذاری
صندوق سرمایه گذاری یک نهاد مالی است که پول سرمایه گذاران را جمع‌آوری می‌کند و آن را در سبدی از دارایی‌ها (سهام، اوراق، سپرده، طلا، …) سرمایه‌گذاری می‌کند.
در ایران این صندوق‌ها تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند و ساختار حسابداری‌شان نیز بر اساس استانداردهای حسابداری و دستورالعمل‌های سازمان بورس تعیین می‌شود.
انواع صندوق های سرمایه گذاری
- صندوق‌های با درآمد ثابت (Fixed Income)
عمدتاً در اوراق بدهی، سپرده بانکی و دارایی‌های کم‌ریسک سرمایه‌گذاری می‌کنند. - صندوق‌های سهامی
بخش عمده دارایی در سهام شرکت‌ها سرمایه‌گذاری می‌شود. - صندوق‌های مختلط
ترکیبی از سهام و اوراق با درآمد ثابت. - صندوق‌های کالایی / طلا
سرمایه‌گذاری در گواهی سپرده کالایی یا اوراق مبتنی بر کالا. - ETFها (قابل معامله در بورس)
واحدهای صندوق در بورس خرید و فروش می‌شود.
حسابداری صندوق‌ها — ساختار کلی
صندوق‌ها صورت‌های مالی مخصوص به خود دارند که مهم‌ترین آنها:
- صورت وضعیت سرمایه گذاری ها (Investment Portfolio Statement)
- صورت سود و زیان صندوق
- صورت جریان وجوه نقد
- صورت خالص ارزش دارایی‌ها (NAV)
مفاهیم کلیدی در حسابداری صندوق‌ها
- خالص ارزش دارایی‌ها (NAV)
- مهم‌ترین شاخص صندوق.
- فرمول: NAV= تعداد واحدهای صندوق / (کل دارایی‌ها – کل بدهی‌ها)
- روزانه یا دوره‌ای محاسبه و منتشر می‌شود.
- واحدهای سرمایه‌گذاری
- معادل سهام در شرکت‌ها، نشان‌دهنده سهم هر سرمایه‌گذار از دارایی‌های صندوق است.
- درآمدها
- سود سهام دریافتی، بهره اوراق، سود سپرده، سود فروش سرمایه‌گذاری‌ها.
- هزینه‌ها
- کارمزد مدیر صندوق، کارمزد متولی، کارمزد سازمان بورس، هزینه حسابرس، کارمزد معاملات و … .
ثبت‌های حسابداری اصلی در صندوق‌ها
ثبت های حسابداری | توضیحات | بدهکار | بستانکار |
صدور واحد سرمایه گذاری | سرمایه‌گذاران حسابی است که معادل ارزش واحدهای منتشره ثبت می‌شود |
بانک |
سرمایه گذاران |
خرید دارایی / اوراق |
| سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار | بانک |
دریافت سود یا بهره |
| بانک | درآمد سود اوراق/سهام |
فروش سرمایه‌گذاری با سود |
| بانک | سرمایه‌گذاری‌ها سود فروش سرمایه‌گذاری |
پرداخت هزینه‌ها |
| هزینه کارمزد مدیریت | بانک |
گزارش‌دهی و استانداردها
در ایران:
- صورت‌های مالی صندوق‌ها طبق استانداردهای حسابداری ایران و دستورالعمل‌های سازمان بورس تهیه می‌شود.
- به جای “حقوق صاحبان سهام”، مفهومی به نام حقوق دارندگان واحد سرمایه گذاری وجود دارد.
- ارزیابی سرمایه گذاری ها معمولاً به ارزش منصفانه روز انجام می‌شود.
تفاوت اصلی حسابداری صندوق با حسابداری سرمایه گذاری
- تمرکز بر ارزش‌گذاری روزانه دارایی‌ها.
- ثبت و گزارش NAV به عنوان شاخص کلیدی.
- بیشتر دارایی‌ها به ارزش بازار (Fair Value) گزارش می‌شود، نه صرفاً بهای تمام‌شده.
- ساختار حقوقی و حساب‌های ویژه برای سرمایه گذاران.
برای کسب اطلاعات بیشتر
و دریافت آخرین اخبار و قوانین حسابداری و مالیاتی
مارا در شبکه های اجتماعی دنبال کنید
بدون دیدگاه